Đôi mắt ấy

Mười
năm phát triển kinh tế cơ chế thị trường, chẳng những vực dậy nền kinh
tế từ hố sâu lên, mà còn kéo theo những cái bị lãng quên trở về hiện
thực. Và thậm chí, từ cái không biến thành có. Thế mới biết: Sức mạnh
của Phú quý sinh lễ nghĩa.

Khi
kinh tế đã có của ăn của để, con người thường tìm đến một bến bờ tinh
thần, đồng hành với vật chất để tạo thế quân bình cho dòng chảy cuộc
đời.
Một trong những chỗ dựa đầy tính nhân văn: Sự về nguồn.

Như
một trận mưa rào làm thức giấc dòng chảy tìm về quê cũ, tình bạn, cội
nguồn. Người ta truy tìm lại gốc tích gia phả của dòng họ mình, để có
thể từ một dòng họ bặt vô âm tín, đã biến thành một dòng họ tiếng tăm
lừng lẫy. Tìm lại những bè bạn hay đồng đội một thời chiến đấu bên nhau
để khơi lại niềm tự hào một thời oanh liệt. Hay tìm lại chút hương vị
quê hương của những người đồng hương đồng khói cho ấm lại cảnh đời tha
phương cầu thực. Và rồi những người đồng hội đồng thuyền cũng làm sống
lại những năm tháng gian nan một thời chung nhau đấu cật. Tất cả đã
nhen nhúm lên những hội đoàn này, câu lạc bộ nọ được hình thành và phát
triển một cách nhanh chóng. Và Hội Đồng môn, những người cùng học một
lớp, chung một trường, cũng không thoát khỏi quy luật tất yếu đó của
cuộc sống.

Nhận
được giấy báo mời họp mặt Lớp 5 Trường cấp I PCT, Niên khoá 75 - 76.
Thoáng chút bở ngỡ, và rồi cố truy cập vào cái ổ cứng hồi ức cùn mằn và
rỉ sét của cái tuổi ngũ thập niên, như để tìm lại những khuôn mặt thân
quen một thời, đã chìm sâu vào dĩ vãng cách đây 28 năm. Nhưng rồi cố
gắng cách mấy, cũng chỉ váng vất được đôi chút bóng dáng của mấy đứa
như: Hoà đen, Thịnh cá lóc, Nga tồ, Hải cẩu….28 năm chia cách Cô Trò
mỗi người một phương và mỗi người một nghiệp sống. Chính hoàn cảnh sống
khác nhau đã chia xa lối về từ độ ấy.

Và
cảnh kinh tế muôn vàn khó khăn thời hậu chiến, đã không cho phép tâm
trí con người được thảnh thơi, để trống chỗ cho những hình ảnh người
thân quen đọng lại. Ngay cả tôi, cũng đã rời ngôi trường cũ - sang
trường khác - hơn 25 năm rồi, còn gì để nhung nhớ nữa kia chứ. Một ngôi
trường mà, mỗi lần nhớ tới, lòng lại quặn đau một nỗi niềm day dứt. Một
sai phạm của nghề giáo đã không cho tôi một cơ hội sửa sai, để rồi
những năm tháng sau đó, tôi không thể sống yên ổn với lòng mình. Và đôi
mắt ấy – của cậu học trò đen đủi - cứ ám ảnh cuộc đời đi dạy của tôi mãi
Nỗi đau quay quắt bám víu tôi mãi cho đến một ngày…

Đó là ngày họp mặt của lớp 5B, tại nhà riêng một học sinh cũ của lớp.
Khi tôi đến, các em đã tề tựu đông vui lắm rồi. Vừa bước vào, các em đã đồng loạt đứng lên
đón chào rân vang: Em chào cô, em chào cô…Tôi như bị chìm sâu giữa cánh
đàn ông to cao và đẩy đà của cánh phụ nữ. Vốn đã nhỏ con, tôi như bé
lại giữa đám đông quần tụ. Bao lời thăm hỏi tuôn trào tình cảm chan
chứa sau 28 năm xa cách. Cô có khoẻ không ? Bây giờ cô dạy ở đâu ?
Chồng con ra sao rồi hả cô ? Tôi bỗng xúc động lạ thường và nói không
nên lời. Tôi đâu ngờ có buổi gặp mặt thân thương và đầy cảm xúc đến
thế. Thú thật, tôi đã không thể nhận diện ra ai để gọi tên. Bên cánh
nữ, tôi có thể nhận ra được đôi người. Nhưng cánh đàn ông thì thật khó
để nhận ra được người nào. Thời gian, một cỗ máy biến hình đã làm thay
đổi nhân dạng và khuôn mặt của mọi người rất nhiều. Dáng vóc to cao và
dày dạn nét phong trần đã xoá đi những nét thư sinh trắng trẻo và nhỏ
nhắn ngày xưa. Chỉ có vài ba người gầy rạc, cũng hơi cảm thấy nhớ mang
máng, nhưng lại không nhớ nổi tên. Có người tóc đã muối tiêu. Người
khác lại râu ria xồm xoàm. Xấp xỉ tuổi 40, nhưng có người còn bạch diện
thư sinh lắm. Tuy nhiên, cũng có người trông già như cha chú tôi. Riêng
cánh nữ, tạo hoá có vẻ cưng chiều hơn đôi chút với phái đẹp, nên vẫn
còn làn da trắng nõn nà bên mái tóc vẫn còn xanh xao thủa nào. Và dáng
xưa mảnh mai cũng được phù sa mầu mỡ đẩy đà và đẹp ra như các mệnh phụ, khiến tôi phải phát ghen.

Phút
đầu gặp nhau còn đôi chút e dè, ý tứ. Nhưng rồi càng lúc, men nồng bia
rượu đã gây phấn kích, làm mở toang cánh cửa đời, vốn đã khép kín riêng
tư bấy lâu. Và giờ đây những tình cảm như chợt vỡ bờ, tràn ngợp ào ạt
cả hội phòng. Những kỷ niệm chôn kín 28 năm bỗng thức giấc như những
dòng chảy đan kín nhau. Mọi người say sưa kể cho nhau nghe những chuyện
đời dâu bể. Những tiếng cười nói rộn rã, âm vang liên tu bất tận, tưởng
như chưa bao giờ được cười nói với nhau.
Thịnh cá lóc – đầu hắn to như đầu cá lóc - bắt đầu bằng màn độc diễn hài tấu rất vui nhộn, rồi quay lại phỏng vấn tôi:
- Hai mươi năm xa cách, có bao giờ cô nhớ đến chúng em ?
Một câu hỏi tưởng rằng đơn giản, nhưng khi trả lời thì thật khó khăn. Cuối cùng tôi cũng phải nói thật lòng mình.

Thú thật là chẳng mấy khi tôi nhớ nổi. Cuộc đời một giáo viên có biết bao học sinh, có bao lớp
qua tay và rồi cứ như từng đợt sóng dâng lên vùi dập lớp kia. Đời giáo
viên cứ mãi cuốn hút và miệt mài với những giáo án và những tiết học
xoay vòng tròn tháng năm. Hầu hoạ một đôi khi xẩy ra những sự cố tương
tự, giống như ngày xưa thì nhớ đến người này, người kia…mà thôi.

Trong
khi Cô và Trò đang thổn thức với những tâm sự đời dâu bể thì bỗng, một
bóng dáng to cao, khệng khạng bước vào. Cả lớp bở ngỡ, chẳng ai nhận ra
hắn. Cái đầu to húi tóc đinh nhẵn thín và làn da rám nắng càng làm cho
hắn thêm bặm trợn. Nhưng rồi nhờ chiếc áo cộc ngắn tay màu sọc xanh và
chiếc cà vạt màu xanh nhạt làm cho con người hắn trông khá phong nhã.
Và dáng đi trong đôi giày Ba ta sọc xanh đỏ, thanh thoát làm cho con
người hắn trẻ trung và hoạt bát hơn. Hắn cầm một bó hoa, hai tay giơ
cao và tiến về phía tôi. Với khuôn măït rạng rỡ và đôi mắt sáng rực đầy
tự tin kêu lên:
-
Cô Mai, cô không nhớ em nữa sao ? Rồi hắn ôm chầm lấy tôi một cách thân
thương. Tôi như nhỏ bé trong đôi cánh tay chắc rắn của hắn. Những râu
ria lởm chởm của hắn ghì vào má tôi nhột nhạt. Bất chợt tôi rùng mình,
và hình như vừa nhận ra một điều gì vừa thân quen vừa đáng sợ. Thôi
rồi, đôi mắt ấy, không thể lầm vào đâu được nữa. Cũng vừa lúc ấy hắn
thốt lên:
- Hoà đen, Hoà đen đây mà cô.

Tôi bỗng tuôn tràn nước mắt xúc động: Trời ơi, bây giờ hắn nên thân nên người thế này rồi ư ?
Cả lớp nhao lên:
- Hoà đen, Hoà đen khẳng khiu năm xưa đây mà.
Trong tôi, bỗng tuôn chảy về đây một dòng hồi tưởng, như một khúc phim đời lướt nhanh trong tâm tưởng.

Ngày
đó - sau giải phóng - tôi đuợc phân bổ về dạy Trường điểm cấp I ở trung
tâm thành phố, nơi con em của giới thượng lưu và viên chức cán bộ trung
cao gửi vào. Mặc dầu là kinh tế thời hậu chiến khó khăn, nhưng khu vực
đó vẫn còn khá ổn định để chăm lo cho các con em ăn mặc sạch sẽ gọn
gàng, tươm tất, trông rất dễ thương.

Những
ngày tháng trôi đi trong yên vui và êm ả như từng chiếc lá vàng rơi nhẹ
dưới bầu trời Thu sóng biếc mặt hồ. Thế rồi một hôm, thằng bé đen nhẻm,
khẳng khiu, được đua vào lớp 5B – Lớp mà tôi đang phụ trách. Nó thuộc
tầng lớp dân nghèo lao động. Quần áo ăn mặc xốc xếch, đầu tóc bù rối.
Nhưng là diện chính sách, con thương binh liệt sĩ mới được chiếu cố đưa
vào học ở trường này. Các bạn bè xem nó như “thằng hủi” và đều xa lánh
nó. Nó cũng tự biết thân phận nghèo hèn và tự tìm cho mình một chốn
nương thân cuối lớp để khỏi ai quan tâm. Tính nó trầm lặng ít nói,
nhưng khi nói thì cộc cằn và đốp chát rất ngỗ nghịch.

Buổi
đầu, tôi vốn chẳng mấy thiện cảm, thì càng về sau, nó càng làm tôi thất
vọng và chán nản hơn. Đi học thì trễ nãi. Bài vở không mấy khi thuộc và
kể cả những bài tập về nhà cũng lười biếng làm. Thật khó để chắt chiu
chút tình cảm dành cho nó. Dần dà nó bị cả lớp – và tôi – quên lãng.

Đến
một hôm rất đỗi tình cờ, tôi ra đề luận: Em hãy tả người thầy hoặc cô
mà em đã từng học. Đa phần các em đều tả về tôi với lời lẽ xưng tụng:
Xinh đẹp, hiền hoà, nhiệt tình và năng động trong công việc dạy dỗ.
Thật tình mà nói, tôi khá cảm kích những lời văn xưng tụng đầy mộc mạc
đó – tâm lý con người ai chẳng thích được khen nịnh. Thế nhưng, khi cầm
đến bài luận văn của hắn, tôi chợt sững sờ với phần kết luận hết sức bẽ
bàng:
“Trông
cô giáo em đâu đến nỗi nào. Thế mà lại vô cảm và định kiến với lũ học
trò nghèo nàn như tôi. Trái lại, cô tỏ ra niềm nở và thân thiện với
những đứa con nhà giàu ; Phải chăng, nơi chúng nó luôn có lời chúc tụng
và quà cáp biếu xén cô ?”

Đọc
đến phần cuối, tim tôi như thắt lại đến ngộp thở. Nó đã xúc phạm đến
cái phần sâu thẳm trong tôi. Giận quá, tôi gọi nó lên và quất cho nó
mấy thước kẻ. Nó không né tránh và chấp nhận đòn thù.

Trước
lúc bước ra khỏi lớp, nó quắc mắt, nhìn tôi như muốn trút bao điều căm
giận lên tôi. Và mãi mãi nó chẳng bao giờ đến lớp nữa. Mặc dầu sau đó,
tôi cố tìm để đưa nó trở lại học, nhưng nó vẫn cố lẫn tránh.

Suốt
những năm tháng sau đó, tôi luôn bị lương tâm dày vò và cắn rứt ghê
gớm. Tôi tự nghĩ: Mình hèn quá, đánh một đứa bé cô thế và vô tội như
thế, liệu có xứng là một nhà sư phạm chăng? Phải chi tôi nén giận để
suy nghĩ về những lời viết của nó về tôi. Đúng quá rồi còn gì nữa. Quả
là tôi có cưng chiều con nhà giàu, con cán bộ và kể cả quà cáp... Dường
như trong tâm tưởng, tôi đã ruồng rẫy và bỏ rơi nó. Một lần lầm lẫn của
nhà giáo đã đưa đẩy số phận của nó vào con đường thất học. Và rồi đôi
mắt ấy, cứ ám ảnh tôi mãi.

Thi thoảng, tôi lại đưa bài luận đó ra xem như một tấm gương soi lại chính mình.
Và hôm nay, đôi mắt ấy…
- Cô khóc đấy à!
Nó làm tôi chợt bừng tỉnh lại với thực tại. Tôi nói trong cảm xúc:
-
Thấy em được thành đạt như hôm nay, tôi mừng lắm; nếu không, suốt cả
đời tôi sẽ ân hận mãi về cách hành xử bài luận văn ấy năm xưa.

Hắn cười đôn đã:
- Lẽ ra em phải cám ơn cô về cái bài luận văn ấy chứ !
- Rồi Hoà đã kể lại bao nỗi truân chuyên sau cái biến cố bước ngoặc của đời Hoà cho cả lớp nghe.
Từ
một đứa trẻ đi nhặt ve chai và mua nhuôm nhựa, bị một trận đòn thừa
sống thiếu chết chỉ vì mua lầm đồ ăn trộm, đến làm ông chủ bãi mua phế
liệu. Và ngày nay, là Giám đốc một Công ty xuất khẩu hàng may mặc với hàng trăm công nhân là một nổ lực vươn lên không biết mệt mỏi.
Và đôi mắt tự tin, đầy nghị lực ấy đã sưởi ấm lại cõi lòng tôi trong những năm tháng sau đó của cuộc đời.

Nhưng
tôi cũng không cho phép mình tự quên “đôi mắt ngày xưa ấy”. Nó như một
chiếc gương soi và lời cảnh báo cho người giáo viên: “Hãy luôn tự xét
lại cái đạo đức của nhà giáo mỗi ngày”.

Châu Sơn, Ngày 13/09/2005